Kırklareli'de faaliyet gösteren OKU Kitabevi & Yayınevi & Sanat Galerisi; Amerika'da düzenlenen Yasaklı Kitaplar Haftası’na Türkiye’den bir uygulamayla dikkat çekti. Her yıl Eylül'ün son haftası düzenlenen Yasaklı Kitaplar haftası bu sene 22-28 Eylül tarihleri arasında gerçekleşiyor. Bu hafta boyunca Oku’nun vitrini Türkiye’de ve dünyada bir zamanlar yasaklanmış, hala yasaklı bulunan, suç delili sayılan ve sebepsizce muzır neşriyat ilan edilen kitaplara ayrılmış olacak. Bu hafta boyunca kitabevi vitrininde bulunan yasaklı kitaplar arasından yasaklanma hikayelerini ve nedenlerini sosyal medya hesaplarından okuyucularla paylaşıyor olacaklar.
YASAKSIZ BİR GELECEK UMUDUYLA
Oku’dan yapılan açıklamada “Aslında kitap yasaklamanın, kitapların hak ettiği değerin ironik bir şekilde verildiği yegâne etkinliklerden biri olduğunu düşündüğümüz için, bu haftaya uygun alıntıyı Alberto Manguel'in Okumalar Okuması adlı kitabından seçtik: “Sivil itaatsizliği savunduğunu düşündüğü için Don Quijote’yi yasaklayan Pinochet, o kitabın ideal okuruydu.” -Alberto Manguel. Bu da demek oluyor ki, şimdiye kadar kitapların gücünü ve tehlikesini en iyi kavramış ve fark etmiş olanlar diktatörlerdir” ifadelerine yer verildi.
Kitabevi, bu haftaya özel Alternatif’e yaptığı açıklamada “Kitapların ve fikirlerin yasaklanmadığı; yazarlar ve kitapların gazetelere çıkmalarına vesile olanın bir yasaklanma haberi değil; kitabın kendisinin edebi güzelliği, kitabın konusu ve yazımı olduğu bir geleceği umut ediyoruz” mesajını verdi.
VİTRİNDEKİ “YASAKLI KİTAPLAR”
1. Zabit ve Kumandan ile Hasbihal-Mustafa Kemal Atatürk: 1914. Osmanlı Devleti, Balkan ve Trablusgarp savaşlarından yeni çıkmıştır. Osmanlı ordusunun iki genç subayı, bu savaşlarda yaşanan başarısızlıklar üzerine kafa yormaktadır. İlkin Nuri Conker Zabit ve Kumandan kitabında, sorunları ve çözüm önerilerini gündeme getirir. Dostu ve meslektaşı Mustafa Kemal, bu kitabı okur okumaz, Zabit ve Kumandan ile Hasbihal'i kaleme alır.Her ikisi de, ordunun yaşadığı başarısızlığın asıl çözüm adresi olarak, komuta kademelerini gösterir. Yakın arkadaşı Ali Fethi Okyar'la birlikte 1918'de Mondros Mütarekesi dönemi başlarında İstanbul'da bir süre çıkardıkları Minber Gazetesi'nin matbaasında bin nüsha olarak basıldı. 7,5 kuruş fiyat konan kitabın birkaç nüshasını tanıdıklarına hediye etmek için yanına alan Mustafa Kemal, Anadolu'ya geçtikten sonra kitabın kalan nüshaları adı ateşkes ve işgalle birlikte anılan Damat Ferit Paşa tarafından toplatılarak imha edildi. Kitap 1956 yılında Hasan Âli Yücel tarafından İş Bankası Kültür yayınlarının ilk kitabı olarak yeniden yayımlandı.
2. 835 Satır-Nazım Hikmet: 6 Mayıs 1931'de "bir zümrenin başka zümreler üzerinde hâkimiyetini temin etmek gayesiyle halkı suça teşvik ettiği" gerekçesiyle yargılandı, 1929'da yazdığı bu şiir kitabı, diğer 4 şiir kitabıyla birlikte yasaklandı.
3. Küçük Kara Balık-Samed Behrengi: Kalıplaşmış düşünceleri sorgulamayı öğretmesiyle büyük küçük her yaştan okura ilham olan kitap, 12 Eylül döneminde ülkemizde yasaklanmıştır. Kazanmanın direnmekten geçtiği mesajını vurgulayan Küçük Kara Balık, günümüzde halen İran’da yasaklı kitaplar listesinde yer alıyor.
4.Fahrenheit 451-Ray Bradbury: Kitap müstehcen ve küfürlü bazı ifadelerden dolayı çeşitli ABD'deki çeşitli okullarda ve kütüphanelerde yasaklanmıştır.
5.Felsefenin Temel İlkeleri-Georges Politzer: 1980 yılındaki 12 Eylül Darbesi sırasında yasaklanmıştır. Ayrıca bu kitap 12 Eylül Darbesi sırasında Türkiye'de yasaklanan ilk kitap olma ünvanını taşıyor
6. Ferdinand-Munro Leaf: Boğa güreşi yapmak yerine çiçek koklamayı seven Ferdinand’ın hikâyesi, İspanya İç Savaşı’ndan kısa bir süre sonra basıldığında Francisco Franco’nun destekçileri arasında “barışsever” bir kitap olarak nam salmış. Franco’nun ölümüne kadar İspanya’da yasaklı olan Ferdinand’ın, Nazi Almanyası’nda Adolf Hitler tarafından yozlaşmış bir demokrasi propagandası sayılarak yakılması emredilmiş.
7. Kuran-ı Kerim: Sovyet Rusya döneminde, diğer dini kitaplarla beraber yasaklandı.
8. Küçük Prens-Antoine de Saint-Exupery: Yasaklayan kurum: Diyarbakır D Tipi Yüksek Güvenlikli Kapalı Cezaevi İdare ve Gözlem Kurulu. “kurum güvenliğini tehlikeye düşürebileceği” ve “şifreli haberleşmeye yol açabileceği” gerekçesiyle kitaplar cezaevine alınmadı. Kurul kararının tamamı ise şöyle: “Ekli listede bulunan yayınların yapılan incelemeler sonucu ders kitabı olmadığı, şifreli ve kontrolsüz haberleşmeye yol açıp kurum güvenliğini tehlikeye düşürebileceği, ayrıca OHAL süresince terörle mücadele kapsamında kurumumuza gelen yazılarda belirtildiği üzere terör suçunda bulunan tutuklu ve hükümlülere dışarıdan gelen yayınlar aracılığıyla şifreli ve kontrolsüz haberleşme sağlayabileceği anlaşıldığından hükümlü ve tutuklulara verilmemesine oy birliğiyle karar verildi.”
9. Darağacında Üç Fidan-Nihat Behram: Deniz Gezmiş, Hüseyin İnan ve Yusuf Arslan'ın yakalanmalarından idamlarına kadar olan süreci anlatan "Darağacında Üç Fidan" 1974'te yayımlandı. Büyük yankı oluşturdu. Yasaklanıp toplatıldı. Kitap yayımlandığı günden bu yana her dönemde düzenin şiddet ve yasaklamalarına hedef oldu. İlkin kesintisiz 22 yıl yasak kaldı. 2012 yılında bir protesto sonrası gözaltına alınıp sorgulanan öğrencilerin önüne "Darağacında Üç Fidan" ve benzeri kitap ve fotoğrafları koyarak “Bunları nereden temin ettiniz? Bunları sizinle birlikte okuyan kimler vardır” şeklinde sorular yöneltildi.
10. Komünist Manifesto-Friedrich Engels, Karl Marx: 2012 yılında basılması yasaklanan, toplatılan, yazarı, yayıncısı mahkum edilen 453 kitap üzerindeki yasak 63 yıl sonra kaldırıldı, yasağı kaldırılan kitaplar arasında Komünist Manifesto da vardı.
11. Kız Çocuk Hakları Bildirgesi/Erkek Çocuk Hakları Bildirgesi-Élisabeth Brami: Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, Kız Çocuk Hakları Bildirgesi kitabının müstehcen içeriklere sahip olduğunu ileri sürerek kitabın toplatılması ve sorumluları hakkında işlem yapılması için rapor hazırlayarak savcılığa sundu. Bakanlığın talebi sonrasında savcılık Yapı Kredi Yayınları tarafından yayımlanan kitap hakkında basım, dağıtım, satış yasağı getirirken, basımı yapılan kitaplar da imha edildi.Savcılığın kitap ve sorumluları hakkında yürüttüğü soruşturma sonunda kitabı Türkçeye çeviren Burcu Uğuz hakkında ‘Müstehcen Yayınların Yayılmasına Aracılık Etmek’ suçu kapsamında iddianame düzenlendi. 3 yıla kadar hapis istemiyle dava açılan çevirmen ilerleyen günlerde Asliye Ceza Mahkemesi’nde hakim karşısına çıkmasına karar verildi. 11 Ekim 2021'de Avukat Mehmet Ümit Erdem de “kız babası” sıfatıyla, kızı adına, yasakların kaldırılması için açtığı davayı (11 Ekim) Dünya Kız Çocukları Günü’nde kazandı.
12. Sefiller-Victor Hugo: Yasaklayan kurum: Siverek Cezaevi İdaresi. Gümüşhane Cezaevi’nden sevk edilen mahkumlara sevk sonrası verilmeyen kitaplar arasında Victor Hugo’nun Dünya Klasiği Sefiller de vardı.
13. Odun Kesmek-Thomas Bernhard: Sanatçı arkadaşının intiharı üzerine yazdığı bu kitapta Viyana sanat çevresini eleştirdi, hepsini sadece para babalarına tutunan parazitler olarak gördü, intihar eden arkadaşının cenazesinin akşamına denk gelen partiyi ertelemeye bile tenezzül etmeyen Viyana sanat çevresine ateş püskürdü. Thomas Bernhard'ın eski destekçilerinden biri karakterlerden birinde kendisinin anlatıldığını düşünerek iftira suçlamasıyla dava açtı ve bir süreliğine kitap yasaklandı.
14. 1984-George Orwell: 1949'da İngiltere ve Amerika'da yasaklandı ve 1950'de Sovyetler Birliği'nde de yasaklandı. Stalin, kitapta hicvedilenin kendisinin yönetimi olduğu gerekçesiyle yasaklama kararı verdi.
15. Şeker Portakalı-Goerge Vasconceles: Bir veli tarafından kitapta argo sözcükler ve küfürler olduğu gerekçesiyle bakanlığa şikâyet edildi. Veli, kitabın yasaklanması için adım atılmasını istedi. Bakanlık, bu şikâyeti değerlendirirken Türk adetlerine ve geleneklere uymadığı gerekçesiyle kitabın çocukların gelişimini olumsuz etkileyecek unsurlar içerdiğine karar verdi. Bu gerekçeyle öğretmen hakkında da soruşturma başlatıldı. Kitabın yasaklı olduğu tespit edilerek, okullarda kullanılması ve öğrencilere dağıtılması yasaklandı.
16. Fareler ve İnsanlar-John Steinbeck: 2013'te İzmir İl Milli Eğitim Müdürlüğü Kitapları İnceleme ve Değerlendirme Komisyonu tarafından sakıncalı bulundu. Dönemin PEN Türkiye başkanı Tarık Günersel bu komisyon hakkında "Steinbeck’in klasik eseri “Fareler ve İnsanlar” romanını sakıncalı bulan komisyon sakıncalı." demişti.
17. Bir Yazarın Günlüğü-Fyodor Mihayloviç Dostoyevski: Celal Bayar Dönemi 'nde yasaklı kitaplar arasındaydı (1950-1960).
18. Otomatik Portakal-Anthony Burgess: Massachusetts ve Colorado eyaletlerinde “ağır dil kullanımı” sebebiyle liselerde yasaklatılmış. Daha sonra Alabama’da da devam eden bu yasak, Utah’ta öylesine ciddiye alınmış ki 1973 yılında Otomatik Portakal ile beraber iki farklı daha “ahlak dışı” kitap satan bir kitapçı tutuklanmış.
19. Savaşa Karşı Savaş-Ernst Friedrich: Almanya'da yayınlanır yayınlanmaz yasaklandı, bu kitabı satan kitapçılara baskın düzenlendi, kitaptan fotoğraflara el konuldu. Birçok ülkede de yasaklandı.
20. Sayın Başkan-Miguel Angel Asturias: Sayın Başkan, zamanımızın en önemli devlet adamı, bilgelerin bilgesi, büyüklerin en büyüğüdür. Halk onu hiç görmese bile, aynı doğa güçleri gibi acımasız varlığını her zaman üzerinde hisseder. Sayın Başkan'ın yüksek yerinde bir başkasının bulunacağını düşünmek bile ulusun iyiliğine karşı bir suikasttir; bunu aklından geçirmeye cüret eden kimse buna cüret etmemeli, toplum için tehlikeli bir akıl hastası olarak hapsedilmeli, aklı yerindeyse yasalara göre vatan haini olarak damgalanmalıdır. Sayın Başkan'ın ülkesinde “üstün demokrasi” hüküm sürer –ki bu aslında, hiç kimsenin yarın sarayda mı ağırlanacağını yoksa hapislerde mi sürüneceğini bilememesi demektir. İhanet, espiyonaj ve siyasi kumpaslarla beslenen korku, bir yılan gibi kendi kuyruğunu yutar. "Sayın Başkan", Guatemala sürgünü, “büyülü gerçekçilik” akımının kurucusu, Nobel ödüllü Asturias'ın kaleminden çıkan en tehlikeli roman. Güney Amerika ülkelerinde ne zaman bir devrim ya da darbe havası esse kitapçı vitrinlerinden ilk kaldırılan kitap. Guatemala'da uzun yıllar yasaklı kaldı.
21. Ailenin, Özel Mülkiyetin, ve Devletin Kökeni-Frederich Engels Sol Yayınları: Yayınevinin kurucusu Muzaffer Erdost'un 12 Mart 1971'de hapse girmesinin ardından, İlhan Erdost Sol Yayınları'nın sorumluluğunu üstlendi. İlhan Erdost 12 Eylül Darbesi'nden sonra yasak yayın basmak ve bulundurmak iddiasıyla gözaltına alınıp Mamak Askeri Cezaevi'nde dövülerek öldürüldü. Ölümünün ardından kardeşi Muzaffer Erdost, adına "İlhan" adını da ekleyerek kardeşinin adını yaşatmaya devam etmiştir.
22. Marksizm, Özgürlük ve Devlet- Bakunin: 2022'de ev araması sonucunda suç delili sayılarak el konulmuştur.
23. Don Quijote-Miguel De Cervantes: Sivil itaatsizliği ve otoriteye saldırıya savunduğu düşündüğü için Şili'de Pinochet tarafından yasaklanmıştır.
24. Asi Kızlara Uykudan Önce Hikayeler-Francesca Cavallo: Türkiye'de Küçükleri Muzır Neşriyattan Koruma Kurulu aralarında "Asi Kızlara Uykudan Önce Hikâyeler"in de bulunduğu toplam 4 kitabı "müstehcen bölümler" içerdiği gerekçesiyle "muzır" ilan etti. Kitabın yazarı Francesca Cavallo "Bir hükümet, kadın erkek eşitliğini savunan bir çocuk kitabından korkuyorsa, çocuk edebiyatının önemli olduğunu gösteriyor" dedi, bu kararın kendisi mücadele etmeye daha da motive ettiğini açıkladı.