Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından halk sağlığı için acil durum çağrısı ilan edilen Maymun Çiçeği Virüsü (MPOX); ateş, halsizlik, baş ağrısı, lenf bezlerinde şişme, kusma gibi başlangıç bulgularının ardından yüz, kol, bacaklar, genital organlar, anüs gibi bölgelerde kabarcıklı lezyonlarla kendini gösteriyor. Cilt döküntüsü, veya vücut sıvılarıyla doğrudan temas, uzun süreli yakın temas, cinsel temas, öpüşme veya cinsel ilişki yoluyla kişiden kişiye bulaşan hastalıktan korunmada hijyen koşullarına uymak, el yıkama, maske kullanımı önem taşıyor. Memorial Bahçelievler Hastanesi Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Bölümü’nden Prof. Dr. Funda Timurkaynak, maymun çiçeği virüsü ile ilgili bilgi verdi.
Afrika Bölgesi’nde hayvan ısırıklarıyla ortaya çıktı
Maymun çiçeği virüsü yani MPOX, orthopox virüs ailesinden gelmektedir. Endemik ülkelerde maymun çiçeği salgınları enfekte hayvanlarla ve hayvan ürünleriyle doğrudan temas sonucu ortaya çıkmış, kişiden kişiye bulaşma aile içi yakın temasla sınırlı olmuştur. 2022 yılında endemik ülkeler dışında görülen ve çok sayıda ülkeyi etkileyen salgında ise cinsel ilişki ile bulaş ön planda olmuştur.
İlk kez 1958’de Afrika’dan deney hayvanı olarak getirilen maymunlarda tespit edilmiştir. 1970 yılında ilk vaka Afrikada bir çocukta ortaya çıkmıştır. Hayvanlardan bulaşan bu virüs Zoonotik bir hastalık yani hayvanlardan insana bulaşan bir hastalık olarak bilinmektedir. Afrika kıtasında maymun, sincap, fare gibi vahşi hayvanlardan insanlara bulaşmaya başlamıştır. Hayvan ısırıkları, tırmalaması, etinin yenmesi veya vahşi hayvanların derisini yüzüldüğü sırada insanlara bulaş ortaya çıkabilmektedir. 2022 yılında yaz döneminde 116 ülkeden 99 bin vaka belirlenmiştir. Ancak 2024 yılı Haziran Ayı’nda Kongo’da salgın yoğun bir biçimde görülmeye başlamış ve dünyadan yardım talep edilmiştir. 16 binden fazla vaka komşu 4 ülkeye de yayılmıştır. Bu nedenle maymun çiçeği virüsü ile ilgili DSÖ uyarılarda bulunmaya başlamıştır. Şu anda da hastalığın yayılmaya devam ettiği bilinmektedir. Bu nedenle sık sık el yıkanması, kişisel hijyene önem verilmesi, ortak kullanılan eşyalara dikkat edilmesi ve hasta kişilerle temastan kaçınılması önemlidir.
3 hafta kuluçka süresi bulunuyor
Maymun çiçeği virüsünün kuluçka dönemi 1-21 gün, genellikle 1-2 hafta olarak bilinmektedir. Bu dönemde belirti vermeyen hastalık, kuluçka dönemi ardından ateş, kas ağrısı, aşırı halsizlik, lenf bezlerinde büyüme ve baş ağrısı gibi öncül belirti ve bulgularla ortaya çıkmaktadır. Genellikle yüzde, kol ve bacaklarda, el içi, ayak tabanında ve genital bölgede döküntülerin görülmektedir. Hastalık öncül bulgular ve döküntünün olduğu dönemde bulaştırıcıdır. Vücutta siğil gibi başlayan bu döküntüler zamanla iltihap dolup kabuklanmaktadır. El ve ayak içinde lezyonların bulunması ve lenf bezlerinde büyüme MPOX için ayırt edici olmaktadır. Lezyonlardaki kabuklar döküldüğünde(2-4 hafta) bulaştırıcılık ve hastalık sona ermektedir.
Belirtiler varsa vakit kaybedilmemeli
Maymun çiçeği olduğundan şüphelenen hastaların veya maymun çiçeği olan biriyle yakın temas halinde olan kişilerin, bir sağlık kuruluşuna başvurması ve test yapılması gerekip gerekmediğine karar verilmesi gerekmektedir. Doktorunuz test yaptırmanız gerektiğine karar verirse, örnekleri alacak ve bunları test için uygun bir laboratuvara gönderecektir.
Ev içi bulaşla ve anneden bebeğe geçebiliyor
Maymun çiçeği virüsü Afrika’da fare, sincap ve maymun gibi hayvanlardan insana bulaşarak başlamaktadır. İnsanlarda da bulaşın sürdürülmesinin en sık sebebi yakın ev içi temaslar olmaktadır. Lezyonlara temas edilmesi, hasta kişiye ait havlu veya yatak çarşafının kullanılması, cinsel ilişki ve 1 metreden yakın uzun süreli temasla bulaş gerçekleşmektedir. Bunun dışında anneden bebeğe gerek doğum öncesi gerek doğumda geçebildiği gösterilmiştir. Lezyonlar başladıktan ve hastalık tespit edildikten sonra hasta kendini izolasyona alması, odasını ve mümkünse banyosunu ayırması önerilmektedir. Aynı ortamın paylaşılacağı durumlarda lezyonların kapatılması, maske takılması önemlidir. Hasta kişinin havlusunun, yatak çarşafları veya giydiği kıyafetlerin 60 derece ve üzerinde yıkanması gerekmektedir.
El hijyeni korunmanın anahtarı
Maymun çiçeği olduğundan şüphelenilen bir cilt döküntüsüne sahip kişilerle yakın cilt temasından kaçınmak gerekmektedir. Ellerin sık sık sabun ve suyla yıkanması veya alkol bazlı bir el antiseptiği kullanılması önerilmektedir. Özellikle hastanın kullandığı yüzeylere temas sonrası el hijyeninin sağlanması önemlidir.
Kalabalık ortamlara girecekseniz dikkat etmelisiniz
Maymun çiçeğinin yakın temas ve cilt teması ile bulaşması kalabalık ortamları da riskli hale getirmektedir. Özellikle toplu taşıma araçlarında çok dikkatli olunmalı, konser, spor salonu gibi alanlarda kişilerle direkt temas etmemeye özen göstermelisiniz. Bu dönemde sık sık deniz ve havuza girilmektedir. Maymun çiçeği virüsünün sudan bulaşabileceği konusunda net bağlantı olduğunu gösteren bir çalışma henüz bulunmamaktadır. Ancak bu alanlarda şezlong şemsiye gibi herkesin kullanımına açık eşyaları kullanırken dikkat edilmelidir.
Aşı ve tedavi konusunda çalışmalar devam ediyor
Maymun çiçeği için özel olarak geliştirilmiş bir tedavi yoktur. Ancak, virüsler arasındaki genetik benzerlikler nedeniyle, çiçek hastalığını tedavi etmek için kullanılan antiviral ilaçlar maymun çiçeği tedavisinde kullanılabilse de etkinliği tam olarak kanıtlanmış değildir. ABD’de çiçek hastalığı aşı virüsü kullanılarak hazırlanan maymun çiçeği virüsü aşısı seçilmiş gruplarda kullanılmaktadır.
